دعائم الاسلام (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | قاضی نعمان مغربی |
| موضوع | فقه اسماعیلیه |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۲ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالمعارف |
| تاریخ نشر | ۱۳۸۳ق |
دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام والقضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، کتابی درباره باورهای دینی و احکام فقهی مذهب اسماعیلی و مهمترین کتاب قاضی نعمان در فقه است که به سفارش خلیفۀ فاطمی، المعز لدین الله نگاشته شده است. این کتاب علاوه بر آنکه تمامی ابواب معروف فقه را در بر دارد، در نخستین مبحث خود با عنوان کتاب الولایة، به برخی از مهمترین باورهای اسماعیلی پرداخته است. ایمان از دیدگاه اسماعیلیان و تفاوت آن با اسلام و نیز ولایت اهل بیت علیهم السلام و تشویق به فراگیری علم مباحثی است که در این بخش مطرح شده است.
این کتاب در نزد اسماعیلیان جایگاه بلندی دارد. همچنین برخی از علمای اثناعشری در مباحث فقهی خود از آن استفاده می‌کردند.
مؤلف کتاب
مؤلف این کتاب، قاضی نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حیون تمیمی مغربی، عالم قرن چهارم هجری است. وی در حکومت فاطمی، مناصب مهمی را بر عهده داشت و در مقطعی نیز قاضی القضات مصر شد. تألیفات او به ۴۷ کتاب می‌رسد و حیطه‌های مختلف علوم دینی از قبیل فقه، تأویل، تفسیر، روایات و... را دربرمی‌گیرد.
محتوای کتاب
ترجمۀ قسمتی از مقدمۀ کتاب:
« از ابو جعفر محمد بن علی چنین روایت شده است: اسلام بر هفت پایه استوار شده است: ولایت (از همه برتر است و با ولایت و از طریق ولیّ، می‌توان به معرفت این پایه‌ها نائل آمد)، طهارت، نماز، زکات، روزه، حج و جهاد.این امور پایه‌های اسلام هستند. ان شاء الله پس از بیان ایمان – که خداوند متعال هیچ عملی را جز با ایمان نمی‌پذیرد و هیچ کس در نزد خدا رشد نمی‌کند مگر آن که از اهل ایمان باشد–، این امور را ذکر می‌کنیم. »
دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام، ج۱، ص۲.
این کتاب در دو جلد مباحث مربوط به عبادات و معاملات را بر اساس باورهای اسماعیلی مطرح کرده است. جلد اول به موضوع عبادات اختصاص دارد و در ۸ کتاب موضوعات هفت گانه ذیل را ارائه کرده است:
این هفت موضوع در نزد شیعیان فاطمی ستون‌های هفت گانۀ اسلام به شمار می‌روند.
جلد دوم این کتاب، به معاملات اختصاص دارد و ۲۵ کتاب زیر را دربردارد:
- کتاب البیوع (احکام مربوط به خرید و فروش)
- اَیمان و نذرها
- اطعمه
- اشربه
- طب
- لباس (احکام پوشیدنی‌ها)
- صید
- قربانی‌ها و عقیقه
- نکاح
- طلاق
- عتق
- عطایا
- وصایا
- فرائض (احکام مربوط به ارث)
- دیات
- حدود
- سراق و محاربین (احکام مربوط به سرقت و محاربان)
- الردة و البدعة (احکام مربوط به مرتدان و بدعت گذاران)
- غصب
- عاریه
- لقطه
- القسمة و البنیان (احکام مربوط به شراکت و بناها)
- شهادات
- الدعوی و البینات
- آداب القضات
شیوۀ غالب بر این کتاب، شیوۀ روایی است و مؤلف در همۀ موضوعات با استناد به روایات دیدگاه خود را مطرح می‌کند.
ترجمۀ کتاب
این کتاب توسط عبدالله امیدوار به فارسی ترجمه و در سال ۱۳۷۳ به وسیلۀ انتشارات اسماعیلیان قم منتشر شده است.
دعائم الاسلام در نزد علمای اثناعشری
درباره کتاب دعائم الاسلام سه نظر وجود دارد:
- اعتبار کتاب و نویسنده: سید بحرالعلوم چنین نظری دارد و معتقد است که عدم نقل حدیث از امامان پس از امام صادق (ع)، به دلیل تقیه نویسنده بوده است.
- عدم اعتبار کتاب و نویسنده: صاحب جواهر، آیت اللّه خویی در برخی آثار، و امام خمینی بر این باورند که نه روایات این کتاب قابل استناد است و نه مؤلف آن مورد اعتماد است.
- عدم اعتبار کتاب و اعتبار نویسنده: آیت اللّه خویی در معجم رجالی و همچنین در بعضی از بحث‌های فقهی خود بر این باور است که نویسنده کتاب دعائم، شخصیتی موثق است، اما روایات این کتاب به دلیل ارسال قابل اعتماد نیست.
پانویس
منابع
- امین سید محسن، اعیان الشیعة، تحقیق: حسن الامین، بیروت: دارالتعارف، ۱۴۰۶ق / ۱۹۸۶م.
- قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله علیه و علیهم افضل السلام، تحقیق: آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق / ۱۹۶۳م.
- کلانتری علی اکبر، «ارزش و جایگاه کتاب دعائم الاسلام در فقه شیعه»، فقه، بهار و تابستان ۱۳۷۷ش، شماره ۱۵ و ۱۶.